Tarczyca - gruczoł, hormony. Choroby tarczycy - przyczyny, objawy, leczenie, dieta

Tarczyca jest jednym z najbardziej problematycznych gruczołów w ciele człowieka. Statystyki pokazują, że jego zaburzenia dotyczą co czwartego Polaka, przy czym schorzenia dotykają dziesięciokrotnie częściej kobiet niż mężczyzn. Zdarza się, że są dziedziczne. Tarczyca odpowiada za szereg funkcji w organizmie.

Gruczoł jest złożony z dwóch płatów oraz łączącej je cieśni i umieszczony jest w przedniej części szyi. Kształtem przypomina motyla, zaś jego waga najczęściej nie przekracza 20 gramów. U kobiet jego masa może zmieniać się w zależności od fazy cyklu miesiączkowego. Powiększenie tarczycy można zaobserwować również u ciężarnych.

Hormony tarczycy

Produkowane przez tarczycę hormony regulują przemiany metaboliczne, ciśnienie krwi, tętno oraz temperaturę ciała. Należą do nich tyroksyna określana symbolem T4 oraz trójjodotyronina - T3 działające na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego z systemem narządów sterujących ich pracą. Synteza hormonów T4 oraz T3 wpływa bowiem na zmniejszenie wydzielania hormonu tyreotropowego - TSH przez przysadkę mózgową. Jeżeli hormonów tarczycy jest za dużo we krwi, przysadka mózgowa zaczyna zwiększać produkcję TSH, który pobudza gruczoł do ich syntezy. Pierwszym objawem problemów z tarczycą jest więc nieprawidłowa ilość wszystkich trzech hormonów, wykazana w badaniu krwi. Warto jednak pamiętać, że schorzenia tarczycy nie zawsze są ściśle powiązane z podwyższonym lub zaniżonym poziomem hormonów, co sprawia, że dla pełnej diagnostyki konieczne jest badanie ultrasonograficzne. Co ważne, chora tarczyca nie daje objawów bólowych.

Choroby tarczycy - przyczyny i objawy

Do najbardziej popularnych schorzeń należą: niedoczynność tarczycy, nadczynność tarczycy, choroba Hashimoto oraz choroba Gravesa-Basedowa.

Niedoczynność tarczycy - przyczyny i objawy

Niedoczynność tarczycy, jak sama nazwa wskazuje, powodowana jest niedoborem produkowanych przez nią hormonów. Przyczyną schorzenia są nieprawidłowości zachodzące w obrębie samego gruczołu. Najczęściej są to stany zapalne, prowadzące do wyniszczania komórek tarczycy, przez co nie może ona produkować dostatecznej ilości hormonów. Często wiąże się z chorobą Hashimoto. Niedoczynność tarczycy może być także powodowana destrukcyjnym oddziaływaniem niektórych leków, szczególnie interferonu oraz napromieniowaniem okolic szyi, będących skutkiem ubocznym leczenia nowotworów, które znajdują się w jej okolicy - na przykład raka piersi. Znaczący wpływ mają niedobory jodu - pierwiastka niezbędnego do wytwarzania hormonów. Brak lub niedobór hormonów T4 oraz T3 we krwi występuje również po operacyjnym usunięciu gruczołu. Zdarza się, że niedoczynność tarczycy ma charakter wrodzony i jest związana z jej nieprawidłową budową lub upośledzeniem komórek syntetyzujących hormony.

Do najczęstszych objawów niedoczynności tarczycy, poza nieprawidłowymi wynikami badań laboratoryjnych, należą łamliwość oraz wypadanie włosów oraz sucha i swędząca skóra. Niepokojące może być także przybieranie na wadze pomimo prowadzenia zdrowego trybu życia oraz drętwienie ramion, dłoni, nóg i stóp. Niedobór hormonów tarczycy prowadzi do mikrouszkodzeń w nerwach, co z kolei osłabia ich przewodnictwo. Pacjenci często skarżą się na sztywność mięśni i bóle stawów. Ponadto, niedoczynność tarczycy może powodować problemy z koncentracją oraz zaburzenia pamięci. Dochodzi też do spadku libido u kobiet oraz zaburzeń potencji u mężczyzn. Osoby borykające się ze schorzeniem odczuwają wzmożoną senność. Towarzyszy im uczucie zimna, nawet w upalne dni. Niedobory hormonów T4 oraz T3 powodują także nieprawidłowości w gospodarce wodno-elektrolitowej. Zatrzymywanie płynów w organizmie objawia się obrzękami twarzy oraz powiek. Zanikają ponadto dołki obojczykowe. Spowolniony metabolizm prowadzi do częstych zaparć. Pojawiają się też zaburzenia w funkcjonowaniu układu sercowo-naczyniowego. Osoby z niedoczynnością tarczycy szybko się męczą i doświadczają duszności wysiłkowej. Pojawia się bradykardia zatokowa, czyli spowolnienie akcji serca.

Nadczynność tarczycy - przyczyny i objawy

Drugim równie popularnym schorzeniem jest nadczynność tarczycy. W tym przypadku gruczoł wydziela zbyt wiele hormonów. Przyczyną może być choroba Graves-Basedowa oraz wole guzkowe lub wole rozlane toksyczne. Powiększenie masy gruczołu i zwiększenie liczby jego komórek prowadzi bowiem do nadmiernego syntetyzowania hormonów T4 oraz T3. Nadczynność tarczycy może być też powodowana spożywaniem nadmiernych ilości jodu, stymulującego do wytwarzania hormonów. Do sytuacji takiej dochodzi najczęściej w chwili, gdy pacjent przedawkuje ilość suplementów diety bogatych w pierwiastek. Zdarza się, że przyczyną schorzenia są guzy w obrębie przysadki mózgowej, odpowiedzialnej za wydzielanie TSH - hormonu sterującego produkcją tyroksyny i trójjodotyroniny. Ich zbyt duże stężenie we krwi powoduje przyspieszenie metabolizmu.

W efekcie pacjent odczuwa gorąco i nadmierną potliwość. Cechą charakterystyczną są wilgotne dłonie. Chory szybko traci na wadze, pomimo stosowania zbilansowanej diety. Niezależnie od pory roku odczuwa też nadmierne pragnienie. Nadczynność tarczycy prowadzi także do zaburzeń koncentracji. W przeciwieństwie do niedoczynności, chory nie odczuwa zmęczenia i znużenia, lecz jest nadpobudliwy i rozdrażniony. Trudno przychodzi mu skupienie uwagi na jednej czynności. Pojawia się także drżenie rąk oraz zaburzenia akcji serca. Przyspieszone tętno może przekształcić się w migotanie przedsionków. Nadczynności tarczycy towarzyszą też duszności, szczególnie po wysiłku. Zbyt szybki metabolizm może prowadzić do wystąpienia biegunek. Utrata wody z organizmu powoduje również pieczenie i swędzenie oczu powodowane wysychaniem gałki ocznej.

Choroba Hashimoto - przyczyny i objawy

W ostatnich latach coraz częściej lekarze diagnozują u pacjentów z zaburzeniami tarczycy chorobę Hashimoto. To schorzenie, które po raz pierwszy zostało opisane w 1912 roku przez japońskiego specjalistę Hakaru Hashimoto. Polega ono na skierowaniu układu immunologicznego przeciwko własnym komórkom. W efekcie system odpornościowy rozpoznaje tkankę tarczycową jako wrogą i zaczyna ją samoistnie niszczyć. Na chwilę obecną nie są znane przyczyny choroby. Statystyki pokazują, że zapadają na nią częściej osoby, u których w rodzinie pojawiały się schorzenia tarczycy. Choroba Hashimoto występuje także częściej u osób z cukrzycą typu I. Czynnikiem wyzwalającym patologiczną reakcję układu immunologicznego może być ponadto osłabienie odporności powodowane nadmiernym stresem, problemami psychicznymi, chronicznym przemęczeniem lub długotrwałą infekcją. Zdarza się, że choroba Hashimoto pojawia się u kobiet po porodzie. W niektórych przypadkach przechodzi w stan utajony i daje o sobie znać nawet po kilku latach. W innych z kolei przekształca się w trwałą niedoczynność tarczycy.

Początkowym objawem Hashimoto jest nadmierne wydzielanie hormonów tarczycy. Gruczoł, chcąc uzupełnić niedobory wywoływane niszczeniem komórek, mobilizuje się do produkcji nowych i zwiększa syntezę tyroksyny oraz trójjodotyroniny. Rozwijająca się choroba powoduje jednak destrukcję tkanek, co w dalszym przebiegu objawia się niedoczynnością tarczycy. Warto przy tym pamiętać, że schorzenie rzadko daje objawy. Najczęściej pacjenci skarżą się na ciągłe zmęczenie oraz zaburzenia koncentracji powodowane znużeniem. Zdarza się, że mają huśtawki nastrojów. Czasami pojawiają się też objawy depresji. Spowolniony metabolizm powoduje przybieranie na wadze oraz zwiększone stężenie cholesterolu we krwi. Skóra staje się sucha oraz szorstka. Cechą charakterystyczną Hashimoto jest także wypadanie włosów, a u kobiet - zbyt obfite miesiączki.

Choroba Gravesa-Basedowa - przyczyny i objawy

Chorobą tarczycy o podłożu autoimmunologicznym jest także schorzenie Gravesa-Basedowa. W przeciwieństwie do Hashimoto, towarzyszy mu nadczynność tarczycy. Przeciwciała wytwarzane przez układ immunologiczny pobudzają bowiem komórki tarczycy do produkcji tyroksyny i trójjodotyroniny. Naukowcy podejrzewają, że jedną z głównych przyczyn rozwoju choroby może być niestabilna gospodarka estrogenów. Być może właśnie z tego powodu na schorzenie Graves-Basedowa dziesięciokrotnie częściej zapadają kobiety niż mężczyźni. Jego rozwojowi sprzyja też palenie tytoniu oraz przewlekły stres. Objawami choroby są najczęściej dolegliwości pojawiające się przy nadczynności tarczycy. W 80% przypadków dochodzi także do rozwoju wola tarczycowego. Gruczoł powiększa się i staje się widoczny. Jest przy tym miękki i nie można wyczuć w nim żadnych grudek.

U około 30% pacjentów w chorobie Gravesa-Basedowa towarzyszy wytrzeszcz oczu, wywołany autoimmunologicznym zapaleniem komórek oczodołu. W obrębie gałki ocznej gromadzą się substancje śluzowe. Pojawiają się też nacieki komórkowe. Pacjenci skarżą się ponadto na zaczerwienienie i łzawienie oczu oraz obrzęk powiek. Substancje śluzowe mogą również gromadzić się w przedniej części kości piszczelowej, powodując tzw. obrzęk przedgoleniowy. Objaw ten występuje jednak bardzo rzadko - statystycznie dotyka 1-2% osób cierpiących na schorzenie.

Leczenie tarczycy

Nieleczona tarczyca może prowadzić do szeregu ciężkich powikłań. Najczęstszymi z nich są dolegliwości ze strony układu krążenia. Dochodzi także do zaburzeń trawienia oraz nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu nerwowego. W skrajnych przypadkach może dojść do przełomu tarczycowego - stanu, w którym nadmierna ilość hormonów produkowanych przez gruczoł prowadzi do niewydolności krążeniowo-oddechowej.

Niedoczynność tarczycy - leczenie, dieta

W przypadku niedoczynności tarczycy stosuje się zazwyczaj leczenie farmakologiczne polegające na syntetycznym uzupełnianiu niedoborów hormonów poprzez doustne podawanie lewotyroksyny. Leczenie warto też wspomagać odpowiednią dietą. W posiłkach osób chorujących na niedoczynność tarczycy nie może zabraknąć jodu - pierwiastka biorącego udział w syntezie jej hormonów. Świetnym sposobem na dostarczenie jodu do organizmu jest spożywanie dużej ilość ryb oraz owoców morza. Ponadto można sięgnąć po sól jodowaną oraz wodę mineralną z dużą zawartością tego mikroelementu. Warto przy tym pamiętać, że istnieją warzywa, które poprzez zawartość goitrogenów, ograniczają przyswajanie jodu przez organizm. Należą do nich kalafior, brukselka, kapusta, soja, brukiew oraz rzepa. Pacjentom borykającym się z niedoczynnością tarczycy zaleca się też regularne pobyty nad morzem, podczas których jod jest dostarczany drogą wziewną. Ważne jest ponadto spożywanie dużej ilości białka, które z jednej strony stymuluje metabolizm, z drugiej wzmaga produkcję hormonu wzrostu pomagającego spalić tkankę tłuszczową. Należy także zadbać o suplementację witaminy D oraz wzbogacić dietę o produkty bogate w wapń, ograniczając jednocześnie ilość węglowodanów.

Nadczynność tarczycy - leczenie, dieta

W przypadku nadczynności tarczycy, leczenie farmakologiczne polega na podawaniu preparatów hamujących wydzielanie tyroksyny oraz trójjodotyroniny. Są to tzw. tyreostatyki. W przypadku rozległego wola stosuje się także leczenie operacyjne. Czasami lekarz zaleca kurację jodem radioaktywnym, który niszczy komórki tarczycy i powoduje w ten sposób obniżenie produkcji hormonów. Kurację farmakologiczną należy wspomagać poprzez zapewnienie pacjentowi odpowiednich warunków ograniczających stres. Konieczne jest ponadto rzucenie palenia papierosów. Ważnym aspektem pozostaje także odpowiednia dieta. Powinna być bogata przede wszystkim w produkty mleczne oraz w świeże warzywa. Osoby borykające się z nadczynnością tarczycy powinny też dużo przebywać na powietrzu i uprawiać aktywność fizyczną. Chcąc z kolei uchronić się przed schorzeniem, warto sięgać po produkty zawierające dużą ilość jodu. W profilaktyce nadczynności gruczołu ważną rolę odgrywają przede wszystkim ryby, owoce morze oraz sól jodowana.

Choroba Hashimoto - leczenie, dieta

Leczenie choroby Hashimoto polega z kolei na podawaniu lewotyroksyny oraz środków przeciwzapalnych. Ważne jest przy tym, aby hormony były dostarczane do końca życia. Przerwanie kuracji może skutkować nawrotem choroby i jeszcze ostrzejszym jej przebiegiem. W przeciwieństwie do stanu niedoczynności tarczycy, który nie jest wywołany powyższym schorzeniem, w diecie osób cierpiących na Hashimoto powinny znaleźć się pokarmy bogate w goitrogeny nazywane potocznie złodziejami jodu. Można je znaleźć między innymi w kalafiorze, brukselce, gorczycy, brzoskwiniach, kalarepie, rzodkiewce, brokułach, jarmużu czy pędach bambusa. Badania naukowe wskazują bowiem, że związki te świetnie hamują rozwój stanów zapalnych w miąższu gruczołu. Warto też zadbać o właściwą ilość błonnika, który z jednej strony pomoże oczyścić jelita z toksyn i produktów przemiany materii, z drugiej - będzie wspomagał odchudzanie. Nieodłącznym elementem codziennych posiłków powinny być więc warzywa oraz pieczywo pełnoziarniste. W diecie nie może także zabraknąć białka. Należy jednak pamiętać o tym, że najwłaściwsze jest to pochodzące z mięsa oraz jajek. Pacjenci borykający się z Hashimoto często cierpią na nietolerancję laktozy, co powoduje, że nie zaleca im się spożywania produktów mlecznych. Należy natomiast ograniczyć spożywanie ryb, owoców morza oraz produktów bogatych w jod. Zdecydowanie odradza się spożywanie soi, papryki oraz pomidorów, które nasilają objawy chorobowe.

Choroba Gravesa-Basedowa - leczenie, dieta

Choroba Gravesa-Basedowa powinna być z kolei leczona podobnie do stanów nadczynności tarczycy. Zdarza się jednak, że przyjmowanie tyreostatyków nie przynosi oczekiwanych rezultatów. W tym przypadku pozostaje jedynie leczenie operacyjne lub terapia jodem radioaktywnym. Ponadto, leczenie schorzenia należy wspomagać odpowiednią dietą. Powinna być wysokokaloryczna, tak aby pokryć straty zbyt intensywnej przemiany materii i jednocześnie dostarczyć do organizmu energię, niezbędną do jego prawidłowego funkcjonowania. Warto przy tym sięgać po produkty wysokobiałkowe, eliminując jednocześnie tłuszcze oraz węglowodany. W codziennych posiłkach nie może zabraknąć witamin oraz mikroelementów, dlatego też ich ważnym składnikiem są warzywa oraz owoce. Zdecydowanie przeciwwskazane jest natomiast sięganie po herbatę oraz kawę. Pacjenci borykający się z chorobą Gravesa-Basedowa powinni także wyeliminować alkohol. Przyspieszony metabolizm prowadzi ponadto do tworzenia się dużej ilości wolnych rodników powodujących stres oksydacyjny. Z tego względu zaleca się dołączenie do diety produktów bogatych w przeciwutleniacze. Można znaleźć je przede wszystkim w owocach oraz warzywach, jak również w zielonej herbacie.