Cholesterol HDL i LDL. Wysoki cholesterol - objawy, skutki, dieta

Cholesterol jest związkiem chemicznym zaliczanym do grupy steroli. Może być produkowany w wątrobie lub dostarczany do organizmu wraz z pożywieniem - jego źródłem są mięso i produkty pochodzenia zwierzęcego - smalec, masło, jajka czy śmietana.

Od wielu lat wiadomo, że zbyt wysokie stężenie cholesterolu we krwi prowadzi do wielu bardzo poważnych schorzeń, skutkujących nie tylko obniżeniem komfortu życia, ale w skrajnych przypadkach zawałem serca czy udarem mózgu. Co więcej - jego podwyższone stężenie we krwi początkowo nie powoduje żadnych objawów, przez co pacjenci najczęściej żyją w nieświadomości i nie szukają pomocy w celu poprawy stanu zdrowia.

Tymczasem szacuje się, że na problemy z cholesterolem cierpi co najmniej połowa Polaków. Aż 5 milionów spośród nas powinno poddać się restrykcyjnej terapii. Niestety, większość osób żyje w nieświadomości, zaś o problemach z układem krążenia dowiaduje się przy okazji rutynowych badań czy wizyty u lekarza pierwszego kontaktu.

Cholesterol - niezbędny czy niebezpieczny?

Zanim jednak przyjrzymy się metodom walki z cholesterolem, dowiedzmy się, co kryje to groźnie brzmiące pojęcie. I chociaż większość osób na samą myśl o cholesterolu odczuwa przyspieszone bicie serca, warto pamiętać o tym, że zarówno jego frakcja LDL uważana za złą, jak i frakcja HDL określana mianem "dobrego cholesterolu" są niezbędne do funkcjonowania każdej komórki ciała. Niebezpieczne może być jedynie zbyt wysokie lub zbyt niskie ich stężenie we krwi. Cholesterol jest produktem budulcowym błon komórkowych. Wchodzi w skład osłonek mielinowych otaczających długie wypustki neuronów i warunkujących sprawny przepływ impulsów między komórkami nerwowymi. Cholesterol wspomaga także syntezę hormonów płciowych oraz tych, wydzielanych przez organizm w sytuacjach stresowych. Jako składnik żółci pomaga w trawieniu lipidów. Jest też pomocny w asymilacji witaminy D, co ma szczególne znaczenie dla osób żyjących w naszej strefie klimatycznej, w której niewielka ilość słonecznych dni może prowadzić do poważnych zaburzeń powstających na skutek niedoboru kalcyferolu.

Dobry i zły cholesterol

Cholesterol jest związkiem tłuszczowym nierozpuszczalnym w wodzie i tym samym we krwi. Aby mógł być przez nią transportowany, musi połączyć się z cząsteczkami białka tworząc lipoproteinę. Istnieją przy tym dwa rodzaje wspomnianych białek. Te o małej gęstości określane skrótem LDL oraz proteiny o wysokiej gęstości nazywane HDL.

Cholesterol LDL

Lipoproteiny LDL są określane potocznie jako zły cholesterol. Ich głównym zadaniem jest transport cholesterolu z wątroby do poszczególnych narządów ciała, przede wszystkim mięśni, nerek oraz kory nadnerczy. Zbyt wysokie stężenie LDL powoduje, że wolny cholesterol zaczyna krążyć we krwi. Jego nadwyżki zazwyczaj odkładają się na ścianach tętnic, zwężając ich światło i prowadząc do arteriosklerozy. Naczynia krwionośne stają się sztywne i mniej elastyczne. Następuje pogorszenie transportu krwi, co z kolei wpływa obciążająco na mięsień sercowy. Złogi cholesterolowe odkładają się zazwyczaj w tętnicach wieńcowych, przez co mogą stać się bezpośrednią przyczyną zawału serca.

Cholesterol HDL

W organizmie człowieka występuje jednak druga frakcja cholesterolu - lipoproteiny HDL. To "dobry" cholesterol, który oczyszcza osocze krwi z cząsteczek wolnego LDL, poprzez wiązanie go w formę nieaktywną, niewykazującą skłonności do odkładania się na powierzchni błon komórkowych oraz na powierzchni śródbłonka tętnic. Następnie są one przenoszone do wątroby, gdzie zostają przetworzone lub zmagazynowane przez organizm. Część cząsteczek LDL zostanie wydalonych wraz z żółcią.

Normy cholesterolu

Cholesterol  prawidłowy - wyniki w miligramach na decylitr oraz w nawiasie w milimolach na litr

• całkowity - poniżej 200 mg/dl (5,2 mmol/l)
• LDL - poniżej 135 mg/dl (3,5 mmol/l)
• HDL dla mężczyzn - 35 - 70 mg/dl (0,9-1,8 mmol/l);
• HDL dla kobiet - 40 - 80 mg/dl (1,0-2,1 mmol/l)

Cholesterol podwyższony

• całkowity - 200 - 250 mg/dl (5,2 - 6,5 mmol/l)
• LDL - 135 - 155 mg/dl (3,5 - 4 mmol/l)

Cholesterol wysoki

• cholesterol całkowity - powyżej 250 mg/dl (6,5 mmol/l)
• LDL - powyżej 155 mg/dl (4 mmol/l)

Objawy stężenia cholesterolu we krwi powyżej normy

Bez względu na to, że podwyższony poziom cholesterolu we krwi nie powoduje silnych i typowych objawów, czasami u pacjentów pojawiają się tak zwane żółtaki cholesterolowe. To niewielkie grudki o żółtym zabarwieniu, tworzące się w kącikach oczu, a także na łokciach lub na kolanach. Badania laboratoryjne warto również wykonać, kiedy odczuwamy bóle nóg i męczymy się nawet podczas wolnego chodzenia. Na problemy z układem sercowym powodowane zbyt wysoką ilością cholesterolu są ponadto narażone osoby cierpiące na otyłość i nadwagę. Wszelkie niepokojące dolegliwości powinny być konsultowane z lekarzem, w celu ustalenia ich przyczyny.

Cholesterol działa bowiem bardzo podstępnie, zaś powodowane przez niego schorzenia mogą rozwijać się przez długie lata, prowadząc do powolnego wyniszczenia organizmu. W późniejszej fazie wysoki poziom cholesterolu LDL staje się przyczyną choroby wieńcowej. Zmniejszenie światła naczyń krwionośnych, powodowane odkładaniem się w nich złogów lipidowych, objawia się z kolei dusznością i bólem w klatce piersiowej. Często promieniuje on do szyi lub barków. Zdarza się, że pacjent skarży się przy tym na drętwienie rąk, nudności i zawroty głowy.

Co jeść by obniżyć poziom cholesterolu?

Mówiąc o cholesterolu warto pamiętać, że jego zdecydowana większość pochodzi z naszego organizmu. Szacuje się, że około 80% substancji jest produkowana w wątrobie. Pozostałe 20% dostarczamy wraz z pożywieniem. Złe nawyki żywieniowe powodują jednak, że do organizmu trafia z zewnątrz zdecydowanie więcej cholesterolu. Posiłki typu fast food, duże ilości mięsa wieprzowego, słodycze oraz produkty pochodzenia zwierzęcego sprawiają, że we krwi zaczynają krążyć nadwyżki cholesterolowe. Z tego względu w leczeniu hipercholesterolemii ważna jest odpowiednia dieta.

Dieta przy wysokim poziomie cholesterolu

Owoce

Produktami, które skutecznie obniżają poziom cholesterolu LDL są owoce. Szczególnie warto sięgać po nasze rodzime jabłka. Zawarte w nich flawonoidy, czyli substancje o charakterze antyoksydacyjnym zapobiegają tworzeniu się skrzepów krwi oraz uszkodzeniom naczyń krwionośnych sprzyjającym odkładaniu się blaszki miażdżycowej. Zawarte w jabłkach pektyny znacząco ograniczają wchłanianie cholesterolu LDL przez jelita, zwiększając tym samym produkcję frakcji HDL w wątrobie. Warto również sięgać po czerwone owoce - winogrona, wiśnie, żurawinę. Bezkonkurencyjne w walce z cholesterolem są truskawki. Obniżając gęstość lipoproteiny, redukują ilość LDL we krwi. Nie bez znaczenia pozostają także ich właściwości przeciwutleniające pozwalające walczyć ze stresem oksydacyjnym.

Osoby chcące obniżyć stężenie cholesterolu we krwi powinny też sięgnąć po pomarańcze. Owoce te zawierają bowiem dużą ilość rozmaitych steroli, czyli substancji, do których zaliczany jest cholesterol. Powodują w ten sposób, że organizm dążąc do równowagi, produkuje mniej cholesterolu LDL. Zwiększa się jednak synteza HDL, dzięki czemu zostaje ograniczone odkładanie się złogów tłuszczu w naczyniach krwionośnych. Owocem pozwalającym rozprawić się z cholesterolem jest również awokado. Jest bowiem cennym źródłem jednonienasyconych kwasów tłuszczowych wspomagających pracę serca. Warto pamiętać, że lipidy te są przetwarzane na energię, zaś organizm nie magazynuje ich w postaci tkanki tłuszczowej. Co ważne, awokado zawiera także dużo witaminy B3, pomagającej wyregulować produkcję cholesterolu przez organizm. Warto też sięgać po czerwone grejpfruty. Obecny w nich kwas galakturonowy nie tylko zapobiega powstawaniu blaszki miażdżycowej, ale świetnie rozpuszcza złogi cholesterolowe w tętnicach.

Błonnik

Badania naukowe prowadzone na przestrzeni ostatnich lat potwierdzają, że obowiązkowym elementem w diecie osób chcących obniżyć poziom cholesterolu we krwi powinny być pokarmy o dużej zawartości błonnika. Kluczowe miejsce zajmują wśród nich płatki owsiane oraz jęczmienne. Duża zawartość celulozy ogranicza przyswajanie cholesterolu w jelitach i pozwala przy okazji oczyścić organizm z toksyn. Płatki owsiane regulują także wypróżnianie, przez co są zalecane osobom cierpiącym na zaparcia. Cennym źródłem błonnika są ponadto warzywa, szczególnie marchew oraz bakłażany. Naukowcy dowiedli także, że spożywanie połowy filiżanki fasoli dziennie pomaga ograniczyć poziom cholesterolu o około 7%. W diecie niskocholesterolowej znakomicie sprawdzają się również grube kasze, nieoczyszczony ryż oraz makarony razowe.

Dobrym pomysłem może okazać się spożywanie siemienia lnianego. Nasiona te chronią układ pokarmowy. Z jednej strony zawierają dużo błonnika i substancji śluzowych, z drugiej są bogactwem substancji przypominających strukturą kwasy omega-3 wspomagające kondycję serca. Nieocenione w walce z cholesterolem są też orzechy, szczególnie włoskie, laskowe, brazylijskie oraz orzechy nerkowca. Badania dowodzą, że spożywane w ilości około 50 gram dziennie redukują cholesterol o 5%. Co ważne, orzechy zawierają kwasy wielonienasycone, działające pozytywnie na układ sercowo-naczyniowy. Z kolei 70 gramów migdałów jedzonych regularnie pozwala obniżyć jego stężenie nawet o 10%. Zaleca się przy tym jedzenie ich ze skórką, co zapobiega utlenianiu się kwasów tłuszczowych. Wywołując uczucie sytości, chronią przed sięganiem po niezdrowe przekąski, prowadzące do podwyższenia stężenia cholesterolu we krwi.

Warzywa

O tym, że warzywa zawierają dużą ilość błonnika ograniczającego przyswajanie złego cholesterolu już wiemy. Są one również kopalnią witamin sprzyjających odpowiedniemu stężeniu cholesterolu we krwi. Szczególnie duże znaczenie ma w tej kwestii kwas askorbinowy zapobiegający przyleganiu blaszki miażdżycowej do ścian naczyń krwionośnych. Zielone warzywa zawierają także duże ilości folianów. To związki chemiczne chroniące przez wzrostem stężenia homocysteiny - aminokwasu wchodzącego w skład blaszki miażdżycowej.

Warzywa by mogły spełniać swoją funkcję i obniżać cholesterol, powinny być odpowiednio przyrządzane. Najlepiej spożywać je na surowo. W miarę możliwości nie powinno usuwać się z nich skórki, ponieważ to właśnie tuż pod nią jest zawartych najwięcej witamin i minerałów. Warzywa nie powinny być moczone także w wodzie, ponieważ powoduje to usuwanie z nich składników odżywczych. Dietetycy zgodnie twierdzą, że w codziennych posiłkach osób borykających się ze zbyt wysokim poziomem cholesterolu powinno znaleźć się co najmniej 700 gramów warzyw.

Jajka i tłuste ryby - paradoks tylko z pozoru

Jeszcze do niedawna panował pogląd, że za wysoki poziom cholesterolu są odpowiedzialne jajka. Dziś wiadomo jednak, że sprawa wygląda zupełnie odwrotnie. To jedyne produkty pochodzenia zwierzęcego, które zaleca się przy diecie niskocholesterolowej. Muszą być jednak spożywane w ograniczonych ilościach - maksymalnie 7 sztuk tygodniowo. Co ważne, właściwości obniżające stężenie cholesterolu wykazują jajka przyrządzane na miękko. W płynnym żółtku zawarta jest bowiem lizyna, która hamuje produkcję LDL. Nie zawierają jej jednak jajka na twardo oraz jajecznica. Koniecznie należy przy tym sięgać po jajka pochodzące z gospodarstw ekologicznych, w których kury są karmione naturalnymi paszami, bez dodatków szkodliwych związków chemicznych i antybiotyków.

W diecie niskocholesterolowej nie powinno zabraknąć ryb. Im bardziej tłuste, tym lepiej. Owoce morza zawierają bowiem dobre tłuszcze omega-3, które z jednej strony obniżają poziom złego cholesterolu i trójglicerydów, z drugiej powodują wzrost stężenia HDL. Najwięcej omega-3 można znaleźć w makreli, halibucie, śledziach, dorszu oraz łososiu. To związki chemiczne, które występują ponadto w oleju rzepakowym i lnianym, a także kiełkach zbóż.

Czosnek, cebula, por

Bezkonkurencyjne w walce z cholesterolem są niektóre przyprawy. Zdecydowanym numerem jeden jest nasz rodzimy czosnek. Zawarta w nim allicyna pozwala obniżyć poziom cholesterolu o około 10%. Wystarczy przy tym spożywać 1-2 ząbki czosnku dziennie. Co ważne substancja ta świetnie stabilizuje ciśnienie krwi. Nie bez znaczenia są także zawarte w czosnku substancje o działaniu przeciwzapalnym - garlicyna oraz ajoen, chroniące przed mikrouszkodzeniami ścian żył i tętnic. Nie można zapominać o tym, że działanie podobne do czosnku wykazują też jego krewniacy o ostrym smaku - cebula oraz por.

Skutki zbyt wysokiego stężenia cholesterolu we krwi

Dbałość o odpowiednią dietę i aktywność fizyczna mająca na celu ustabilizowanie poziomu cholesterolu we krwi jest niezwykle ważna ze zdrowotnego punktu widzenia. Zbyt wysokie stężenie cholesterolu może prowadzić bowiem nie tylko do zaburzeń ze strony układu krwionośnego. Naukowcy z Uniwersytetu w Buffalo oraz Uniwersytetu w Atlancie dowiedli, że skutkiem podwyższonego cholesterolu we krwi są zaburzenia erekcji oraz płodności. Tłuszcze odkładające się w postaci blaszki miażdżycowej mogą oderwać się od ściany tętnic i wraz z krwią dotrzeć do siatkówki oka. Zablokowanie tętnicy środkowej oka może skutkować ubytkami pola widzenia, a nawet całkowitą utratą wzroku.

Z kolei specjaliści z zakresu medycyny pracujący na Uniwersytecie w Sydney dowiedli, że dieta bogata w cholesterol sprzyja utracie słuchu. Warto również pamiętać o tym, że nadmiar cholesterolu stymuluje powstawanie amyloidowych złogów w tkance mózgowej, prowadzących do stopniowego obumierania i zaniku neuronów. Proces ten jest główną przyczyną rozwoju demencji starczej oraz choroby Alzheimera. Wysoki poziom cholesterolu może też powodować zaburzenia pracy nerek. Złogi tłuszczu odkładają się bowiem nie tylko w naczyniach wieńcowych, ale także tych doprowadzających krew do nerek. Zwężenie ich światła prowadzi do podwyższenia ciśnienia tętniczego krwi oraz niewydolności narządu. Blaszka miażdżycowa odkładająca się w ścianach tętnic kończyn dolnych to z kolei podstawowa przyczyna bólu nóg i trudności z poruszaniem się. Niedotlenienie tkanek w skrajnych przypadkach może skutkować rozwojem zgorzeli i pojawieniem się martwicy.